Categorie: blogs

When we lose someone
we love, we must learn
not to live without them
but to live with he love
they left behind.

Wat een mooie tekst!
Al een tijdje geleden sloeg ik de woorden op, toen ik ze tegenkwam. Om er ooit iets mee te doen. Ze te verwerken. Als rouwverwerking.

Rouw verwerken. Ik blijf het een mooie term vinden, al vinden veel mensen ‘Rouw verweven’ beter klinken.
Verwerken ligt voor mij in het creatieve proces. Ik verwerk in mijn schilderijen, door tekenen en schrijven.

Ik spreek veel met ‘vriendinnen-lotgenoten’. We noemen de namen van onze kinderen van wie we afscheid moesten nemen. Intens verdriet, gemis en soms boosheid en frustraties borrelen op. En altijd komen ook prachtige herinneringen naar boven. Vol trots vertellen we elkaar over onze kinderen. Hoe en wat hij/zij deed, liet zien van zichzelf, hoe creatief ze waren of hoe goed ze waren in sport… en vooral: hoeveel liefde zij in onze levens brachten. Soms laten we elkaar foto’s zien van onze prachtige kinderen. Verhalen kunnen vertellen over je kind is zo fijn. De ruimte krijgen.

Wat me steeds weer raakt, zijn de verhalen die ik hoor, over  hoe vrienden en familie afhaken. Naast het rouw-verdriet komt dat verdriet erbij.
Voor vrienden/familie is het denk ik, te moeilijk om over de dood te praten. Want dat gevoel ‘je moet er toch niet aan denken dat je kind…’ overheerst. Als je het er maar niet over hebt, is het er misschien niet.

‘Laat ik het er maar niet over hebben, want dan denkt ze er weer aan’. (vaak gehoord).

De andere kant van dit zwijgen: Doodzwijgen doet zo’n pijn! Zo ontstaat die leegte, de pijn van het gemis.
Zo horen we ook nooit meer mooie herinneringen die jij misschien had aan ons kind. En je geeft degene met rouw geen kans om te vertellen over zijn/haar  zo geliefde kind.
Rouw is meer dan alleen praten over de ziekte, het ongeluk, de omstandigheden van de dood. Het is ook het kunnen be-lichten. Liefdevolle herinneringen maken rouw wat lichter.

De liefde voor ons kind blijft altijd bestaan. Liefde is in mooie herinneringen. Die voeden de leegte in het hart.

‘We must learn to live with the love they left behind’

‘Het antwoord is liefde’

‘Peace’

Levend verlies

Wat zou het mij hebben getroost… weten dat dat óók rouw is: verlies van gezondheid. Of verlies van de gezondheid van je kind, je partner of je ouders.
In die tijd van grote zorgen om de gezondheid van mijn kind en de gezondheid van mijn moeder, ging ik naar een rouwtherapeut.
Ik dacht heel stil in mezelf ‘het lijkt wel rouw, dit verdriet, dit verlies van wie zij waren’. Maar ik dacht ook: ‘ze leven nog, dus het ís geen rouw’.

Nu weet ik: dit is rouw. Levend verlies.

Dat een bepaald gevoel een naam heeft, verandert niets aan het gevoel. Maar rouw is zo eenzaam.
Weten hoe het werkt, hoe het kán werken, is belangrijk. Weten dat rouw nooit voorbij is, helpt beter dan de opmerkingen ‘het komt wel goed’.
Weten dat rouw geen opeenvolgende fases heeft, maar alles in de tijd door elkaar heen buitelt, helpt.
Iemand die je ziet en uitleg kan geven is fijn.

Er zijn veel mensen die schrijven over rouw. Maar juist als je rouwt,
kun je je vaak zo moeilijk concentreren op lezen. Ik heb nog een stapel interessante boeken te gaan.
Op YouTube kun je filmpjes zien door Manu Keirse, deskundige op het gebied van rouw.
Hij vertelt met prettige stem over een aantal onderwerpen.
Aanrader als je met rouw  te maken hebt (zelf, of in je omgeving).

( Levend verlies is ook verlies van werk, scheiding, en verlies van gezondheid van jezelf of van een dierbare).
#verlies #verdriet #rouw #steun

Het roodborstje is mijn lievelingsvogeltje, mijn troostvogel. Dat komt door Robbin. In het boekje ‘..en het roodborstje zingt’ schrijf ik daarover het volgende:

Robbin:
Op 21 maart 2016 overleed Robbin, mijn jongste zoon. Hij werd 21 jaar.

In het Engels is robin=roodborstje. Vanwege de naam én zijn rode kleur werd dit mijn lievelingsvogeltje. Rood was namelijk ook Robbins lievelingskleur. In een van de laatste gesprekken zei hij tegen me: ‘rood is de kleur van de liefde’.

Op onverwachte momenten duikt het roodborstje op. Het geeft me moed op moeilijke momenten. Vaak word ik er blij van. Dan maakt mijn hart een sprongetje, een huppeltje. Het roodborstje maakt dat ik aan Robbin denk, zo voel ik liefdevol verbinding.

Kort geleden ging ik een dagje naar zee. Even ertussenuit, zorgen en werk achterlatend.

De woorden buitelen door mijn hoofd.

Over corona, een land in rouw, maar ook over persoonlijke rouw. Ik denk er veel over na, maar weet niet zo goed wat ik moet of kan zeggen. Daarom teken en schilder ik.

Alleen maar vrolijke plaatjes maken, lijkt op ontkenning van alle verdriet. Tegelijk helpt het ook. Toen ik gisteren de zon maakte, voelde dat als een bevrijding, na het verwerken van de prut op mijn schildersdoek. ( dat was nog ff technisch gedoetje, ik gebruikte een gel medium om koffiedik op te plakken)

In mijn werk maak ik keuzes. Soms heb ik aandacht voor het donker, verlies, verdriet, en dan heb ik weer aandacht voor moed, kracht, zacht en troost.

Rouw heeft ruimte nodig.
Wie rouwt, heeft kleur en troost nodig.
En zo is mijn schilderij geworden:

Ik heb voor jou de zon geplukt

Ik heb er een paar dagen heel intensief aan gewerkt. Een bodem gelegd met koffiedik, van waaruit ik naar de zon heb gereikt.

Het is fijn om met geel te schilderen, het licht weer bij het donker. Het donker en het licht.
Tekenen van deze tijd.
En natuurlijk: de troostvogel.

Mijn mijmeringen bij het maken van het schilderij  lees je hier

Vind jij het ook zo moeilijk?
…de rouw van een familielid of vriend/vriendin

Je gaat hem of haar weer ontmoeten met kerst: je familielid, vriend of vriendin die zo’n groot gemis met zich meedraagt. Iemand met rouw. Wat ga je zeggen?
Je voelt je ongemakkelijk. Praten doet pijn. Liever maar zwijgen?

1. Blijf namen noemen.
Degene met rouw, vindt het vaak fijn, als de naam wordt genoemd van wie zo gemist wordt. Juist het niet-noemen geeft het gevoel van alleen zijn, in het donker dolen. Ja maar..als hij er nu echt niet over wil praten? Mensen met rouw kunnen heel goed aangeven als ze liever even niet praten. Jij hebt dan in elk geval laten blijken dat je aan de overleden persoon denkt.

2. Luisteren.
‘Vertel nog eens over… ‘  vraag naar degene die zo gemist wordt.

3. samen herinneringen delen is fijn.
Vertel iets moois over degene die zo gemist wordt. Elke herinnering is als een cadeautje.

O jee, ik durf het bijna niet te vragen, maar…
Als we een gesprek beginnen over rouw, is dan niet het hele kerstfeest verpest?

Nee!

Ruimte geven aan rouw hoeft niet te betekenen dat je er de hele tijd over praat. Al zijn het maar een paar minuten aandacht , ze maken het verschil tussen een gespannen sfeer en een ‘prettig kerstfeest’.

Ik wens je een ‘prettig kerstfeest’, met lieve vogeltjes om je heen. Of, indien gewenst, alleen.

illustraties uit: Kan ik iets voor je doen? Een sfeervol boek over een verdrietig vogeltje op zoek naar troost.

In de tijd van ‘prettige kerstdagen en gelukkig nieuwjaar’, ging ik op zoek naar een alternatief, want voor zoveel mensen is er geen ‘prettig’ en ‘gelukkig’. Ik weet niet zo goed wat ik moet zeggen als ik weet dat iemand heel ziek is. Of als er grote zorgen zijn om geliefden of werk.

Als iemand in het gezin is overleden, een ouder, partner of kind..
Wat zeg ik bij dat intense gemis? Ik wil graag iets liefs, iets van harte zeggen..

Ik wens je in roze: zachtheid. Met rood: liefde en kracht. En ik stuur je luchtig blauw. Voor ruimte. Ruimte die jij nodig hebt, met alles wat er mag zijn. Stilte of een goed gesprek.
Voor 2020 wens ik je van harte een kleurrijk nieuwjaar, met de kleuren die jij nodig hebt.

Ze stond met tranen in haar ogen mijn boek te bekijken en te lezen.

Ik stond met mijn werk op een kunstmarkt. Met kleurrijke kunst én een stapel boeken, vers van de pers. Blij dat mijn boek ondanks veel tegenslagen toch precies op tijd gedrukt was. Mijn ‘troostvogeltjes’ mochten uitvliegen. (september 2018)

Ze liep langs mijn kleurrijke schilderijtjes en schilderingen op hout. En stopte bij mijn boek ‘Kan ik iets voor je doen?’ Die vraag deed haar blijkbaar iets. Ze bladerde en begon te lezen. Het bleef stil. Ik wachtte. Ik voelde me heel kwetsbaar. Dit boek, ontstaan uit mijn diepste leed, wat zou ze ervan zeggen?

Ik stond met tranen in mijn ogen. Door wat ze zei over mijn boek. Over dat het haar raakte en waarom. Kort geleden was haar man overleden. Ze wist niet waar ze het zoeken moest en de mensen in haar omgeving zeiden allemaal iets anders over troost. Over wat ze zou moeten en wat niet. Soms kwamen woorden zo verkeerd over, maar iedereen bedoelt het zo goed. Deze troostvogeltjes uit mijn boek…ze herkende ze.

Ze wilde graag mijn boek kopen. ‘Dit troost mij’.

November 2019: er zijn veel boeken uitgevlogen en steeds raken me de persoonlijke verhalen die ik terugkrijg. Verhalen over intens gemis en liefdevolle herinneringen. Gedeeld verdriet, gedeelde troost. Mooi.

Heel stil zaten we aan tafel.

Zij vertelde haar verhaal, daar was ruimte voor. Na het tekenen.

Ze vertelde haar meest persoonlijke verhaal, het verlies en intense verdriet van verlies van haar dochter. Hoe dat was, de eerste uren na ‘het ergste wat je kan overkomen’.

De diepste schok van binnen was bijna opnieuw voelbaar. Ik voelde met haar mee, vanuit mijn eigen ervaring. En ik voelde dat ik ruimte had om mijn verhaal aan haar te vertellen. In mijn werk is dat altijd een zorgvuldig afwegen, of ik wel of niet over mezelf vertel. Soms geeft het een gesprek diepgang, maar ten allen tijde zorg ik ervoor dat ik niet een verhaal overneem. Vandaag was er meer dan diepgang, we voelden een enorme verbondenheid. In stilte voelbaar.

We kenden elkaar via facebook en hadden al regelmatig bijzondere gesprekken. Ze had een individuele afspraak gemaakt om te tekenen. Ze had ruimte nodig voor zichzelf.

‘Eigen ruimte’ werd het tekenthema. Na een soort ‘warming-up’ van krassen in en buiten een cirkel, liet ik haar met waskrijt lijnen tekenen op een groot vel, haar eigen ruimte vandaag. Eerst aangestuurd met haar rechterhand (controle), daarna met links én met ogen dicht. Meer vanuit gevoel.

In het lijnenspel dat ontstond, zocht ze een ruimte die ze omkaderde. Binnen dit kader, de binnenruimte, tekende ze details, door de lijnen die er al waren te accentueren.

‘Het lijkt wel een snelweg met allemaal knooppunten, verderop wordt het rustiger. En ik zie dansende figuren’. Ze keek naar het lijnenspel dat ontstond. Ik vroeg haar of ze daarin iets herkende van zichzelf, of ze het momenteel druk had, en wat dansen voor haar betekende. Het beeld dat was ontstaan, sloot aan op wat ze over zichzelf vertelde, wat haar momenteel bezighield. Ze werkte de tekening nog mooi verder uit. Met ecoline gaf ze kleur aan de buitenruimte en ze schreef tot slot  een ‘elfje’ in haar eerste krastekening met witte ruimte. In deze elf woorden hoorde ik terug wat deze tekenochtend voor haar betekende.

Snelweg
eerst druk
vervloei in kleur
ik dans mijn wereld
stil

Blij met haar werk, blij met deze ontspannen ochtend, ging ze na ons mooie gesprek weer onderweg.

Een soort blog in beelden, geïnspireerd door de prachtige natuur vandaag, zo maar wat mijmeringen onderweg over de weg van rouw… zie tekst onder foto’s.

Wie mij kent, of wie al een tijdje mijn werk volgt, weet dat ik van roodborstjes houd. Het vogeltje duikt op onverwachte momenten op, en verdwijnt meestal ook weer snel.

Maar soms, op dagen of momenten die ik moeilijk vind, blijft het vogeltje lange tijd bij me in de buurt zitten. Al dan niet een hoopvol lied fluitend. In mijn nieuwe boekje (verschijnt 14 november 2019) schrijf ik over het roodborstje op de begraafplaats.

Troostvogeltje op de begraafplaats

Het is begin maart 2017. Ik sta bij het graf van mijn vader. Ik ben er samen met familieleden, om het graf netjes te maken. Over een paar dagen zal de crematie van mijn moeder zijn.
Stil mijmer ik over mijn vader, die in 2008 overleed en over Robbin en mijn moeder, die binnen een jaar allebei zijn overleden.

Opeens hoor ik het mij inmiddels bekende lied van het roodborstje. Het vogeltje gaat even voor mijn broer zitten en maakt daarna een paar hupjes naar rechts, dichter naar mij. Na nog een huppelsprongetje zit hij pal voor me. Zijn koppie scheef. Hij zingt prachtig en blijft dat een hele tijd doen. Ik houd mijn adem in…het is zo mooi. En zo net alsof hij daar speciaal voor mij zit.

Dan vliegt hij weg, gaat nog even op het graf van mijn vader zitten, en verdwijnt uit het zicht…
wat een magisch moment.

Ik hoor steeds meer verhalen over roodborstjes. Over zijn bijzondere verschijningsvorm. Hoe hij na een begrafenis ’s avonds voor het raam zit bij een familielid, en op het raam tikt.

Dat hij plotseling opduikt op begraafplaatsen, op het graf van een geliefde gaat zitten, is voor mij inmiddels een veel gehoord verhaal.

Het roodborstje is de koning van de troostvogeltjes. Er gaan verhalen vooraf aan zijn verschijnen.

….en het roodborstje zingt werd daarom de titel van mijn nieuwe boekje, dat volgende week verschijnt. Het is een kleurrijk boekje geworden met afbeeldingen van vogeltjes, die gemaakt zijn van bloemen en blaadjes. Een boekje dat blij maakt én troost. Meer hierover kun je lezen in de webshop. Zie:  https://kleurenderwijs.nl/product/en-het-roodborstje-zingt/

Regelmatig kijk ik door het keukenraam naar buiten. Mijmerend over het weer, de vogels, de bloemen, mijn werk…. Soms verschijnt er onverwacht een roodborstje. Dan maakt mijn hart een vrolijk huppeltje. Vorige week verscheen er zelfs een eekhoorntje voor mijn raam. Ik hield mijn adem in. Mijn hart stond even stil. Daarna kwam het harthuppeltje.

Gisteren in de regen zag ik een prachtige roos aan de struik. Meteen dacht ik aan de woorden ‘een roze roos in de regen’ . Allerlei gedachtes kwamen bij me op: zacht, lief, lief zijn voor jezelf, regen, tranen, schoonspoelen…

Vanochtend heb ik de roos geplukt. Vanwege haar schoonheid. En om mijn woorden te illustreren, de woorden die opeens opborrelden toen ik vanochtend voor het keukenraam stond.

Een roze roos in de regen.

Het is niet altijd wat men ziet. Neem nou die roze roos.
Hij straalt puur en zacht en lieflijk uit, naar buiten.
En als ik kijk, nu, naar buiten in de regen, staat hij stil en zacht.
Ik denk aan stil verdriet. De diepste pijn van binnen ziet men niet.

Vandaag schijnt de zon. Niets zo wisselvallig als het weer, én als mijn gevoel.

Fijne dag.

mijn schaduw en ik

Terwijl mijn man in de brandende zon een Vikingenboot bewondert en daar ook op mag, zit ik op een bankje in de schaduw. Hier is het aangenaam.

Noem het maar de zonnige kant van de schaduw.

Ik ben op vakantie in Denemarken en ik geniet van mijn vrijheid, het beste gezelschap, en de prachtige omgeving. Ik bezoek nieuwe plaatsen en na ruim een week klinkt het Deens al heel vertrouwd.

‘Rouw heeft nooit vakantie’ las ik pas ergens. Dat is waar. Zoals ik alles van mijzelf meeneem op vakantie, mijn lijf en mijn emoties, zo gaat dit ook mee. Rouw zit nu eenmaal in mijn lijf. Ik wil het ook niet kwijt, want dan zou ik een deel van mezelf ontkennen. En mijn liefde voor mijn kind, voor Robbin.

Schaduw geeft verdieping

Ik heb vakantie en ik geniet ervan. Zoals mijn vakantiekoffertje niet constant getild en dus gevoeld wordt, zo voel ik ook niet continu mijn rouw.

Ik voel het leven, mijn kleurrijk leven. En ik zie prachtige jonge kinderen en baby’s. Liefdevolle ouders, zwangere vrouwen. In een mooi park zingen, springen en swingen peuters en dreumesen. Ik herinner me die tijd van toen. Toen mijn eigen jongens zo klein waren. En ook zo vrolijk in het leven stonden.

In de stilte en de rust van niets-moeten voel ik de ruimte van fijne gesprekken met mijn man. Gesprekken over toen, over nu.

Rouw is als een schaduw die met je meeloopt. Op onverwachte momenten duikt hij op.
(Manu Keirse) Ook in de vakantie.

We begroeten ons gemis en laten het zijn.

In de schaduw van het gemis voel ik liefde.

Het is hier stil. Ik wacht.

En wachttijd is voor mij mijmertijd. Ik zie twee sporen en denk aan mijn leven.

Ik heb zo vaak dat gevoel: ik leef tussen twee sporen. Eén van een gewoon leven. Een hier en nu. Het leven zoals ik hier nu sta. En straks neemt de trein me mee, naar iets nieuws.

Mijn aandacht gaat naar het andere spoor, die van de ‘doodlopende weg’. Van de dood. Van gemis. Maar dit spoor leidt ook ergens heen. Meer en meer kom ik lotgenoten tegen op dit spoor. (Waarbij ik altijd denk ‘lotgenoten’ is geen fijn woord, het lot en lijden brengt ons samen, maar de mensen die ik ontmoet, zijn krachtige vrouwen.)

Ik durf steeds vaker dit spoor te nemen. Ik ben ook benieuwd wie en wat ik hier aantref. Mensen die open over hun verlies vertellen. Zoekgenoten naar troost. Kunstenaars die in het creatieve een enorme uitlaatklep vonden. En mensen die werken met het thema ‘rouw en verlies’.

In het weekend kwam ik een fotograaf tegen die prachtige foto’s van mensen maakt –mensen met emotie- ik zag een weerspiegeling van mijn eigen verdriet. Binnen een paar minuten waren we in gesprek. Zij vertelde me dat ze fotograaf was geworden na het overlijden van haar zoon. Ik vertelde over mijn kleurrijke werk als beeldend kunstenaar en over mijn boek met koffieprut, ontstaan uit rouw om mijn zoon.

‘O, dat heb ik gelezen in de krant! Was jij dat? Wat bijzonder. ‘

We luisterden naar elkaars verhaal. En dat gaf me kracht. Er voor elkaar kunnen zijn, hetzelfde spoor gaan, niet dit spoor vermijden en vooral maar het andere spoor gaan, steeds maar weer vooruit…

Ik leef tussen twee sporen. Van verleden en toekomst, van donker en licht, van bewegen en stilstaan. En ik voel dat ik me gemakkelijker kan bewegen in de tussenruimte. Ik kan zomaar van het ene in het andere spoor komen.

Beelden buiten, ze roepen iets bij me op. Ze weerspiegelen iets van mij. Zo ook als ik wandel. In de natuur zie ik mij. En dat troost me op moeilijke momenten.

Spreekt de  combinatie natuur, wandelen en tekenen/kunst je aan? Op 29 juni organiseer ik een middag bij de Slangenburg waar het thema is: tekenen van troost, de troost van tekenen.

Verbinding.
Ik lees het vandaag in verschillende blogs en artikelen over rouw.
Hoe belangrijk dat is. Je verbonden voelen. Met jezelf, met anderen.
Verbinding met delen van jezelf. Alle gevoelens die er mogen zijn. Verdriet, boosheid, eenzaamheid, maar ook weer blij kunnen zijn, krachtige delen. Kunnen huilen en kunnen zingen. Bewegen en stilzitten, stilstaan bij. Vooruit en achteruit.
Verbinding met anderen. Jezelf durven laten zien, in alles wat is. Of juist even heel stil jezelf niet laten zien, omdat je tijd voor jezelf nodig hebt. Weten dat er steunende mensen zijn, is ook een soort verbinding.
Na mijn artikel in de krant, kreeg ik heel lieve reacties. En ik heb bijzondere gesprekken gevoerd. Met vrienden, familie, collega’s. Met lotgenoten.
Luisteren en praten. Er zijn voor elkaar. Steun door verbinding.
En ik denk aan het hartlabyrint. De weg van binnen naar buiten en van buiten naar binnen. Ze horen bij elkaar, wat mij betreft. Ze verbinden mijn binnen- en buitenwereld.
Vandaag voel ik verbinding.

Mijn hoofd zit vol woorden voor minstens tien boeken. Woorden die voor mij belangrijk zijn. Ze gaan over leven en over rouw. Over rouw en overleven. Misschien ken je mij al een tijdje en ken je mijn verhaal. Drie jaar geleden overleed mijn zoon. Ik vind het fijn als ik mijn verhaal kan vertellen. Als ik de naam van mijn zoon mag noemen. Robbin.

Soms teken ik. Of ik schilder. Gewoon abstract, intuïtief . Want ook al zit ik vol verhalen, soms kan ik de woorden niet vinden om uit te spreken. En soms wil ik de woorden alleen maar voelen.
Ik vind het ook fijn om collages te maken. Bladerend door tijdschriften zijn er meteen beelden die me aanspreken, plaatjes waar ik blij van word, of die me troosten. Gisteren zag ik een collage die ik 3 jaar geleden maakte.

Het was voor mij een beeld voor hoop. Het roodborstje (troostvogeltje) en de sneeuwklokjes.
Ik heb de beelden toen verder niet geanalyseerd. Waarom zou ik? Een beeld zegt genoeg. Het maken was fijn.
Gisteren keek ik naar de collage en zag opeens betekenissen van de drie vogeltjes in de lucht, en de drie sneeuwklokjes. Alleen ikzelf kan zo’n beeld vertalen. Het is mijn interpretatie. Ik schreef erover op Facebook: collage met tekst

Ik vind het fijn om taal en tekenen te combineren. Het is een zoektocht naar hoe ik op een dag mijzelf wil uiten. Vanochtend ben ik begonnen met schrijven, om een gedachtegang te laten stromen. En vanmiddag ga ik schilderen.
Elke dag is een zoektocht geworden. Rouw gaat niet over, wordt niet verwerkt. Ik hoor tegenwoordig vaak de uitdrukking ‘rouw verweven in je leven’. Dat vind ik mooi.

Op 21 maart is het drie jaar geleden dat Robbin overleed. Tijd heelt geen wonden, en soms lijkt het zelfs of rouw erger wordt, het gemis groter. Dat hoor ik van meer ouders. Maar door de tijd heen heb ik een weg gevonden om ermee om te gaan. Gesteund door mensen die stukjes met me meeliepen (letterlijk en figuurlijk).

Vanuit mijn werk als tekentherapeut, aangevuld met de opleiding tot rouwbegeleider, loop ik nu met anderen mee. Samen oplopen in dat land van rouw is een bijzondere weg.

Ben jij ook op zoek naar een creatieve vorm van jezelf uiten? Je kunt een afspraak maken voor ‘individueel tekenen’ . Dat kan ook schilderen of collage maken zijn. En praat als je wilt of werk in stilte. Welkom.

Ik lees de review die een cliënt me toestuurde. En opeens denk ik: zo ben ik ook begonnen. In een eerste tijd van rouw in mijn leven, kon ik er niet over praten. Het ging toen om verlies van een mooie baan, waarbij ik me aan de kant gezet voelde. Praten deed gewoon teveel pijn en daardoor zocht ik mijn toevlucht in tekenen en kleuren.

Later, in verschillende periodes van rouw (verlies van gezondheid van mijn zoon) (verlies van dierbaren), waarbij ik steeds mezelf kon uiten in kleurrijke schilderijen, kwamen langzamerhand woorden bij de beelden die ik tekende. Ik schreef gedichten bij schilderijen, of ik maakte juist tekeningen bij gedachten-gedichten.

Woord en beeld versterken elkaar. Ik dacht dat er tussen tekentherapie en gesprekken een mooie vorm zou zijn voor rouwbegeleiding. En natuurlijk is kennis over rouw ook belangrijk daarbij. Daarom volgde ik een training tot rouwbegeleider.

Dit is de mooie review van een cliënt die kwam om een herinneringsschilderij te maken. (Ik mag hem delen)

“Dat rouw ruimte kan krijgen en er mag zijn heb ik bij Wilma Koolstra mogen ervaren.Wilma begrijpt als geen ander dat rouw individueel is. Zij geeft je als mens ruimte maar ook de houvast en het vertrouwen die je nodig hebt om te kunnen rouwen. Zonder druk, verplichtingen en vastgestelde stappen zoals bij andere vormen van therapie gebruikelijk is. Je mag bij haar zijn zonder te moeten. Wil je praten, dan kan dat. Wil je iets creëren, dan kan dat. Wil je dit niet, dan is het ook goed. Voor mij betekende dit dat ik ben gaan creëren en beetje bij beetje ben gaan praten. Er kwamen gaandeweg zoveel herinneringen en gevoelens opborrelen, dat ik hiervan best een beetje opkeek. 22 jaar is natuurlijk best lang geleden en als je dan in rouw positieve sprankjes hoop en licht naar boven voelt komen ben je daar best van onder de indruk kan ik je vertellen. Zonder Wilma had ik dit nooit kunnen ervaren en ik ben haar hier eeuwig dankbaar voor.”

Vandaag heb ik een tekening en tekst uit voorraad samengevoegd. Taal en tekenen is zo’n fijne combinatie. Als rouw alle kanten uitgaat, is het fijn om vertrouwen te hebben. Het labyrint is voor mij een mooi symbool daarvoor. Er is 1 weg, je kunt niet verdwalen.

En op kleurloze, verkleurde stukken, weet ik dat er altijd weer kleur komt. Terwijl ik dit schrijf, kijk ik naar buiten en zie ik de vrolijk gekleurde narcis die zich niks aantrekt van het grijze weer.