Categorie: 2019

Vind jij het ook zo moeilijk?
…de rouw van een familielid of vriend/vriendin

Je gaat hem of haar weer ontmoeten met kerst: je familielid, vriend of vriendin die zo’n groot gemis met zich meedraagt. Iemand met rouw. Wat ga je zeggen?
Je voelt je ongemakkelijk. Praten doet pijn. Liever maar zwijgen?

1. Blijf namen noemen.
Degene met rouw, vindt het vaak fijn, als de naam wordt genoemd van wie zo gemist wordt. Juist het niet-noemen geeft het gevoel van alleen zijn, in het donker dolen. Ja maar..als hij er nu echt niet over wil praten? Mensen met rouw kunnen heel goed aangeven als ze liever even niet praten. Jij hebt dan in elk geval laten blijken dat je aan de overleden persoon denkt.

2. Luisteren.
‘Vertel nog eens over… ‘  vraag naar degene die zo gemist wordt.

3. samen herinneringen delen is fijn.
Vertel iets moois over degene die zo gemist wordt. Elke herinnering is als een cadeautje.

O jee, ik durf het bijna niet te vragen, maar…
Als we een gesprek beginnen over rouw, is dan niet het hele kerstfeest verpest?

Nee!

Ruimte geven aan rouw hoeft niet te betekenen dat je er de hele tijd over praat. Al zijn het maar een paar minuten aandacht , ze maken het verschil tussen een gespannen sfeer en een ‘prettig kerstfeest’.

Ik wens je een ‘prettig kerstfeest’, met lieve vogeltjes om je heen. Of, indien gewenst, alleen.

illustraties uit: Kan ik iets voor je doen? Een sfeervol boek over een verdrietig vogeltje op zoek naar troost.

In de tijd van ‘prettige kerstdagen en gelukkig nieuwjaar’, ging ik op zoek naar een alternatief, want voor zoveel mensen is er geen ‘prettig’ en ‘gelukkig’. Ik weet niet zo goed wat ik moet zeggen als ik weet dat iemand heel ziek is. Of als er grote zorgen zijn om geliefden of werk.

Als iemand in het gezin is overleden, een ouder, partner of kind..
Wat zeg ik bij dat intense gemis? Ik wil graag iets liefs, iets van harte zeggen..

Ik wens je in roze: zachtheid. Met rood: liefde en kracht. En ik stuur je luchtig blauw. Voor ruimte. Ruimte die jij nodig hebt, met alles wat er mag zijn. Stilte of een goed gesprek.
Voor 2020 wens ik je van harte een kleurrijk nieuwjaar, met de kleuren die jij nodig hebt.

Ze stond met tranen in haar ogen mijn boek te bekijken en te lezen.

Ik stond met mijn werk op een kunstmarkt. Met kleurrijke kunst én een stapel boeken, vers van de pers. Blij dat mijn boek ondanks veel tegenslagen toch precies op tijd gedrukt was. Mijn ‘troostvogeltjes’ mochten uitvliegen. (september 2018)

Ze liep langs mijn kleurrijke schilderijtjes en schilderingen op hout. En stopte bij mijn boek ‘Kan ik iets voor je doen?’ Die vraag deed haar blijkbaar iets. Ze bladerde en begon te lezen. Het bleef stil. Ik wachtte. Ik voelde me heel kwetsbaar. Dit boek, ontstaan uit mijn diepste leed, wat zou ze ervan zeggen?

Ik stond met tranen in mijn ogen. Door wat ze zei over mijn boek. Over dat het haar raakte en waarom. Kort geleden was haar man overleden. Ze wist niet waar ze het zoeken moest en de mensen in haar omgeving zeiden allemaal iets anders over troost. Over wat ze zou moeten en wat niet. Soms kwamen woorden zo verkeerd over, maar iedereen bedoelt het zo goed. Deze troostvogeltjes uit mijn boek…ze herkende ze.

Ze wilde graag mijn boek kopen. ‘Dit troost mij’.

November 2019: er zijn veel boeken uitgevlogen en steeds raken me de persoonlijke verhalen die ik terugkrijg. Verhalen over intens gemis en liefdevolle herinneringen. Gedeeld verdriet, gedeelde troost. Mooi.

Heel stil zaten we aan tafel.

Zij vertelde haar verhaal, daar was ruimte voor. Na het tekenen.

Ze vertelde haar meest persoonlijke verhaal, het verlies en intense verdriet van verlies van haar dochter. Hoe dat was, de eerste uren na ‘het ergste wat je kan overkomen’.

De diepste schok van binnen was bijna opnieuw voelbaar. Ik voelde met haar mee, vanuit mijn eigen ervaring. En ik voelde dat ik ruimte had om mijn verhaal aan haar te vertellen. In mijn werk is dat altijd een zorgvuldig afwegen, of ik wel of niet over mezelf vertel. Soms geeft het een gesprek diepgang, maar ten allen tijde zorg ik ervoor dat ik niet een verhaal overneem. Vandaag was er meer dan diepgang, we voelden een enorme verbondenheid. In stilte voelbaar.

We kenden elkaar via facebook en hadden al regelmatig bijzondere gesprekken. Ze had een individuele afspraak gemaakt om te tekenen. Ze had ruimte nodig voor zichzelf.

‘Eigen ruimte’ werd het tekenthema. Na een soort ‘warming-up’ van krassen in en buiten een cirkel, liet ik haar met waskrijt lijnen tekenen op een groot vel, haar eigen ruimte vandaag. Eerst aangestuurd met haar rechterhand (controle), daarna met links én met ogen dicht. Meer vanuit gevoel.

In het lijnenspel dat ontstond, zocht ze een ruimte die ze omkaderde. Binnen dit kader, de binnenruimte, tekende ze details, door de lijnen die er al waren te accentueren.

‘Het lijkt wel een snelweg met allemaal knooppunten, verderop wordt het rustiger. En ik zie dansende figuren’. Ze keek naar het lijnenspel dat ontstond. Ik vroeg haar of ze daarin iets herkende van zichzelf, of ze het momenteel druk had, en wat dansen voor haar betekende. Het beeld dat was ontstaan, sloot aan op wat ze over zichzelf vertelde, wat haar momenteel bezighield. Ze werkte de tekening nog mooi verder uit. Met ecoline gaf ze kleur aan de buitenruimte en ze schreef tot slot  een ‘elfje’ in haar eerste krastekening met witte ruimte. In deze elf woorden hoorde ik terug wat deze tekenochtend voor haar betekende.

Snelweg
eerst druk
vervloei in kleur
ik dans mijn wereld
stil

Blij met haar werk, blij met deze ontspannen ochtend, ging ze na ons mooie gesprek weer onderweg.

Een soort blog in beelden, geïnspireerd door de prachtige natuur vandaag, zo maar wat mijmeringen onderweg over de weg van rouw… zie tekst onder foto’s.

Wie mij kent, of wie al een tijdje mijn werk volgt, weet dat ik van roodborstjes houd. Het vogeltje duikt op onverwachte momenten op, en verdwijnt meestal ook weer snel.

Maar soms, op dagen of momenten die ik moeilijk vind, blijft het vogeltje lange tijd bij me in de buurt zitten. Al dan niet een hoopvol lied fluitend. In mijn nieuwe boekje (verschijnt 14 november 2019) schrijf ik over het roodborstje op de begraafplaats.

Troostvogeltje op de begraafplaats

Het is begin maart 2017. Ik sta bij het graf van mijn vader. Ik ben er samen met familieleden, om het graf netjes te maken. Over een paar dagen zal de crematie van mijn moeder zijn.
Stil mijmer ik over mijn vader, die in 2008 overleed en over Robbin en mijn moeder, die binnen een jaar allebei zijn overleden.

Opeens hoor ik het mij inmiddels bekende lied van het roodborstje. Het vogeltje gaat even voor mijn broer zitten en maakt daarna een paar hupjes naar rechts, dichter naar mij. Na nog een huppelsprongetje zit hij pal voor me. Zijn koppie scheef. Hij zingt prachtig en blijft dat een hele tijd doen. Ik houd mijn adem in…het is zo mooi. En zo net alsof hij daar speciaal voor mij zit.

Dan vliegt hij weg, gaat nog even op het graf van mijn vader zitten, en verdwijnt uit het zicht…
wat een magisch moment.

Ik hoor steeds meer verhalen over roodborstjes. Over zijn bijzondere verschijningsvorm. Hoe hij na een begrafenis ’s avonds voor het raam zit bij een familielid, en op het raam tikt.

Dat hij plotseling opduikt op begraafplaatsen, op het graf van een geliefde gaat zitten, is voor mij inmiddels een veel gehoord verhaal.

Het roodborstje is de koning van de troostvogeltjes. Er gaan verhalen vooraf aan zijn verschijnen.

….en het roodborstje zingt werd daarom de titel van mijn nieuwe boekje, dat volgende week verschijnt. Het is een kleurrijk boekje geworden met afbeeldingen van vogeltjes, die gemaakt zijn van bloemen en blaadjes. Een boekje dat blij maakt én troost. Meer hierover kun je lezen in de webshop. Zie:  https://kleurenderwijs.nl/product/en-het-roodborstje-zingt/

Regelmatig kijk ik door het keukenraam naar buiten. Mijmerend over het weer, de vogels, de bloemen, mijn werk…. Soms verschijnt er onverwacht een roodborstje. Dan maakt mijn hart een vrolijk huppeltje. Vorige week verscheen er zelfs een eekhoorntje voor mijn raam. Ik hield mijn adem in. Mijn hart stond even stil. Daarna kwam het harthuppeltje.

Gisteren in de regen zag ik een prachtige roos aan de struik. Meteen dacht ik aan de woorden ‘een roze roos in de regen’ . Allerlei gedachtes kwamen bij me op: zacht, lief, lief zijn voor jezelf, regen, tranen, schoonspoelen…

Vanochtend heb ik de roos geplukt. Vanwege haar schoonheid. En om mijn woorden te illustreren, de woorden die opeens opborrelden toen ik vanochtend voor het keukenraam stond.

Een roze roos in de regen.

Het is niet altijd wat men ziet. Neem nou die roze roos.
Hij straalt puur en zacht en lieflijk uit, naar buiten.
En als ik kijk, nu, naar buiten in de regen, staat hij stil en zacht.
Ik denk aan stil verdriet. De diepste pijn van binnen ziet men niet.

Vandaag schijnt de zon. Niets zo wisselvallig als het weer, én als mijn gevoel.

Fijne dag.

mijn schaduw en ik

Terwijl mijn man in de brandende zon een Vikingenboot bewondert en daar ook op mag, zit ik op een bankje in de schaduw. Hier is het aangenaam.

Noem het maar de zonnige kant van de schaduw.

Ik ben op vakantie in Denemarken en ik geniet van mijn vrijheid, het beste gezelschap, en de prachtige omgeving. Ik bezoek nieuwe plaatsen en na ruim een week klinkt het Deens al heel vertrouwd.

‘Rouw heeft nooit vakantie’ las ik pas ergens. Dat is waar. Zoals ik alles van mijzelf meeneem op vakantie, mijn lijf en mijn emoties, zo gaat dit ook mee. Rouw zit nu eenmaal in mijn lijf. Ik wil het ook niet kwijt, want dan zou ik een deel van mezelf ontkennen. En mijn liefde voor mijn kind, voor Robbin.

Schaduw geeft verdieping

Ik heb vakantie en ik geniet ervan. Zoals mijn vakantiekoffertje niet constant getild en dus gevoeld wordt, zo voel ik ook niet continu mijn rouw.

Ik voel het leven, mijn kleurrijk leven. En ik zie prachtige jonge kinderen en baby’s. Liefdevolle ouders, zwangere vrouwen. In een mooi park zingen, springen en swingen peuters en dreumesen. Ik herinner me die tijd van toen. Toen mijn eigen jongens zo klein waren. En ook zo vrolijk in het leven stonden.

In de stilte en de rust van niets-moeten voel ik de ruimte van fijne gesprekken met mijn man. Gesprekken over toen, over nu.

Rouw is als een schaduw die met je meeloopt. Op onverwachte momenten duikt hij op.
(Manu Keirse) Ook in de vakantie.

We begroeten ons gemis en laten het zijn.

In de schaduw van het gemis voel ik liefde.

Het is hier stil. Ik wacht.

En wachttijd is voor mij mijmertijd. Ik zie twee sporen en denk aan mijn leven.

Ik heb zo vaak dat gevoel: ik leef tussen twee sporen. Eén van een gewoon leven. Een hier en nu. Het leven zoals ik hier nu sta. En straks neemt de trein me mee, naar iets nieuws.

Mijn aandacht gaat naar het andere spoor, die van de ‘doodlopende weg’. Van de dood. Van gemis. Maar dit spoor leidt ook ergens heen. Meer en meer kom ik lotgenoten tegen op dit spoor. (Waarbij ik altijd denk ‘lotgenoten’ is geen fijn woord, het lot en lijden brengt ons samen, maar de mensen die ik ontmoet, zijn krachtige vrouwen.)

Ik durf steeds vaker dit spoor te nemen. Ik ben ook benieuwd wie en wat ik hier aantref. Mensen die open over hun verlies vertellen. Zoekgenoten naar troost. Kunstenaars die in het creatieve een enorme uitlaatklep vonden. En mensen die werken met het thema ‘rouw en verlies’.

In het weekend kwam ik een fotograaf tegen die prachtige foto’s van mensen maakt –mensen met emotie- ik zag een weerspiegeling van mijn eigen verdriet. Binnen een paar minuten waren we in gesprek. Zij vertelde me dat ze fotograaf was geworden na het overlijden van haar zoon. Ik vertelde over mijn kleurrijke werk als beeldend kunstenaar en over mijn boek met koffieprut, ontstaan uit rouw om mijn zoon.

‘O, dat heb ik gelezen in de krant! Was jij dat? Wat bijzonder. ‘

We luisterden naar elkaars verhaal. En dat gaf me kracht. Er voor elkaar kunnen zijn, hetzelfde spoor gaan, niet dit spoor vermijden en vooral maar het andere spoor gaan, steeds maar weer vooruit…

Ik leef tussen twee sporen. Van verleden en toekomst, van donker en licht, van bewegen en stilstaan. En ik voel dat ik me gemakkelijker kan bewegen in de tussenruimte. Ik kan zomaar van het ene in het andere spoor komen.

Beelden buiten, ze roepen iets bij me op. Ze weerspiegelen iets van mij. Zo ook als ik wandel. In de natuur zie ik mij. En dat troost me op moeilijke momenten.

Spreekt de  combinatie natuur, wandelen en tekenen/kunst je aan? Op 29 juni organiseer ik een middag bij de Slangenburg waar het thema is: tekenen van troost, de troost van tekenen.

Verbinding.
Ik lees het vandaag in verschillende blogs en artikelen over rouw.
Hoe belangrijk dat is. Je verbonden voelen. Met jezelf, met anderen.
Verbinding met delen van jezelf. Alle gevoelens die er mogen zijn. Verdriet, boosheid, eenzaamheid, maar ook weer blij kunnen zijn, krachtige delen. Kunnen huilen en kunnen zingen. Bewegen en stilzitten, stilstaan bij. Vooruit en achteruit.
Verbinding met anderen. Jezelf durven laten zien, in alles wat is. Of juist even heel stil jezelf niet laten zien, omdat je tijd voor jezelf nodig hebt. Weten dat er steunende mensen zijn, is ook een soort verbinding.
Na mijn artikel in de krant, kreeg ik heel lieve reacties. En ik heb bijzondere gesprekken gevoerd. Met vrienden, familie, collega’s. Met lotgenoten.
Luisteren en praten. Er zijn voor elkaar. Steun door verbinding.
En ik denk aan het hartlabyrint. De weg van binnen naar buiten en van buiten naar binnen. Ze horen bij elkaar, wat mij betreft. Ze verbinden mijn binnen- en buitenwereld.
Vandaag voel ik verbinding.